شاتل به سفینه هایی گفته می شود که برای ماموریت های فضایی ساخته می شوند.
شاتل ها را در اصطلاح Transportation Space System می گویند و طراحی و ساخت آنها به گونه ای انجام میگیرد که بتواند حداقل 100 ماموریت را انجام دهد. شاتل مثل راکت پرتاب و مثل هواپیما فرود می آید.

در حال حاضر سه عدد از این نوع سفینه های فضایی شاتل فعال اند که عبارتند از: Discovery, Atlantis, Endeavour. این سفینه ها تا کنون توانسته اند حدود یک چهارم از ماموریتهایی را به انجام برسانند که برایشان در نظر گرفته شده است. زمان کلی این ماموریت ها بین 5-16 روز است که معمولا در اولین پروازها، کمترین تعداد خدمه ( 2 نفر) را حمل میکنند. (بیشترین تعداد خدمه ای که شاتل میتواند حمل کند 8 نفر میباشد). ارزش یک شاتل بیش از 2 میلیون پوند است و طراحی و ساخت آن کاری بسیار تخصصی و دقیق و حساس مهندسی است که در آن از رشته های مهندسی و ریاضی و فیزیک و بعضی گرایش های شیمی و مهندسی سامانه استفاده میشود.

اولین شاتل فضایی Columbia نام داشت که در سال 1979 به سفارش مرکز فضایی کندی ناسا ساخته شد.
شاتل های Columbia, Challenger, Discovery, Atlantis, Endeavour تا بحال 113 ماموریت انجام داده اند و توانسته اند در مجموع 602 فضا نورد را حمل کنند. این شاتل ها چیزی بیش از 1360 تن بار را به فضا برده اند که شامل تلسکوپ فضایی هابل و سایر وسایل ساخت و تجهیزات پایگاه های بین المللی فضایی ISS نیز می شود.

هر سفینه فضایی شاتل از سه قسمت اصلی تشکیل میشود:

1- قسمتی که خدمه در آن هستند
2- تانکر سوخت مایع خارجی
3- دو پیشران ( تانکر سوخت جامد خارجی ) که تامین کننده بخش عمده نیروی بالا برنده شاتل در دو دقیقه اول است.

همه این اجزا در سفرهای بعدی شاتل دوباره مورد استفاده قرار میگیرند. بجز تانک سوخت خارجی که (پس از اتمام سوختش) در فضا رها شده و در اتمسفر میسوزد.دو دقیقه بعد از پرتاب، شاتل به ارتفاع حدودا 45 کیلومتری میرسد که در این لحظه سوخت دو تانکر سوخت جامد تمام شده و از شاتل جدا میشوند و در اقیانوس، جایی که ناسا برایشان پیش بینی کرده می افتد. سپس تیم ناسا این تانک ها را از آب میگیرد تا به مرکز طراحی برده و برای پرتاب های بعدی استفاده کند. چون ساخت آنها بسایر مشکل و پر هزینه است.وقتی شاتل حدود 8 دقیقه و 40 ثانیه مسافت متناظرش را پیمود، تانک سوخت مایع خارجی (External Tank)، نیز سوختش تمام شده و در جو رها میشود.شاتل ها توانایی متصل شدن به ایستگاه های بین المللی فضایی و مبادله بار یا فضانورد را نیز دارا میباشند.

پس از اتمام ماموریت، شاتل با محاسبات بسیار دقیق، جهت مشخص شدن زمان، سرعت، و مسیر و درجه بازگشت به زمین، آخرین قسمت سفر یعنی فرود روی زمین را شروع میکند.( لازم به ذکر است که فرود شاتل هر چند که مانند هواپیماست، اما بسیار مشکل تر از آن است. چون علاوه بر مسافت بیشتر، چرخش زمین هم باعث سختی کار میشود. هرچند که بسیاری از عملیات توسط کامپیوتر و به صورت خودکار مثل اتو پایلوت انجام میشود).
شاتل فضایی امریکا که اولین بار در سال ۱۹۸۱ پرتاب شد. نخستین سفینه قابل استفاده مجدد جهان بود. سه بخش اصلی آن مدارپیما، موشکهای تقویت کننده، و مخزن بیرونی سوخت (تنها مخزن سوخت آن که بعد از هر مأموریت قابل استفاده نیست) می باشد. کاشی‌های ویژه مقاوم در برابر گرما مانع از سوختن مدارپیما به هنگام بازگشت به جو زمین می‌شوند. بازوی قابل کنترل از راه دور تعبیه شده در مخزن محموله مدارپیما، می‌تواند ماهواره‌ها را در فضا قرار دهد؛ و همچون سکویی ثابت برای کار فضانوردان عمل کند.

پس از فضاپیماهای مرکوری، جمینی و آپولو (که ماه را فتح کرد)، امریکایی‌ها به سراغ سفینه های رفت و برگشتی رفتند و بدین سان، شاتل های فضایی متولد شدند. شاتل‌ها تا ۷ مسافر و ۲۵ تن تجهیزات را در خود جای می‌دهند و زمان طولانی‌تری را در مدار زمین به سر می برند. آن‌ها همچنین به یک بازوی روباتیک مجهز هستند که به کمک آن می توانند ماهواره‌ها را به دام انداخته، اقدامات لازم را در مورد تعمیرات یا انتقال آن صورت دهند.

تاکنون هفت شاتل به نام های انترپرایز، راه یاب (پث فایندر)، کلمبیا، چلنجر، دیسکاوری، آتلانتیس و اِندِور ساخته شده که دو شاتل نخست، ناکامل و برای آزمایش‌ها و بررسی‌ها ساخته شده‌اند. از میان پنج شاتل بعدی نیز چلنجر و کلمبیا دچار سانحه شده‌اند و فقط سه شاتل دیسکاوری، آتلانتیس و اندیور مشغول فعالیت هستند. به دلیل دو سانحه که باعث کشته شدن ۱۴ فضانورد و از دست رفتن ۲ فضاپیمای شاتل شد، ناسا اعلام کرده که ناوگان شاتل را تا سال ۲۰۱۰ میلادی بازنشست خواهد کرد.

شاتل‌های فضایی بسیار هزینه‌بر هستند، به طوری که پرتاب آن فقط پانصد میلیون دلار هزینه در بر دارد و این، غیر از هزینه های نگهداری و تعمیرات آن است. همین هزینه های سنگین موجب شد تا روسیه از شاتل فضایی قدرتمند خود، بوران، استفاده نکند. بوران با قدرت حمل ۳۰ تن تجهیزات، و استفاده از امکانات ناوبری پیشرفته، یک سر و گردن بالاتر از همتای امریکایی خود است؛ ولی به دلیل هزینه های بسیار بالا، روسیه از آن استفاده نکرده است.

فاجعه‌های شاتل

فاجعه چلنجر
در ۲۸ ژانویه سال ۱۹۸۶ میلیونها بیننده تلویزیون در سراسر جهان با وحشت شاهد انفجار شاتل فضایی چلنجر در کمتر از ۲ دقیقه بعد از پرتابش بودند این شاتل کاملاً منهدم شد و همه ۷ فضانورد آن کشته شدند. یکی از آن فضانورد آن به نام کریستیا مک‌آلیف اولین معلمی بود که به فضا سفر می‌کرد. بررسی درباره این فاجعه آشکار نمود که عایق میان ۲ بخش موشکهای تقویت کننده جدا شده، باعث نشت گاز و آتش‌گیری سفینه شده بود. پس از این حادثه برنامه فضایی شاتل به مدت سه سال متوقف شد تا ایمنی آن بهبود یابد.

فاجعه کلمبیا

در سال ۲۰۰۳ میلادی، شاتل کلمبیا هنگام بازگشت به زمین به خاطر آسیب دیدگی یکی از بالها منفجر شد و تمامی ۷ فضانورد آن کشته شدند. پس از این ۲ سانحه، ناسا اعلام کرد که فضاپیماهای شاتل را در سال ۲۰۱۰ بازنشست خواهد کرد.

انفجار شاتل چلنجر

این تصویر تغییر اندازه داده شده. برای نمایش آن به صورت کامل لطفا روی این نوار کلیک نمائید. اندازه اصلی تصویر 740x599 می باشد.

انفجار شاتل کلمبیا